عوامل مشدده مجازات

 الف. عوامل مشدده خاص (شخصی و عینی)

علل مشده شخصی: وقایع خارجی هستند که در صورت مقارن شدن با جرم باعث افزایش شدت و خطرناکی آن شده، و از این رو باعث تشدید مجازات می شوند. مثال سرقت مقرون به عنف و آزار ماده 652 قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات

علل مشده عینی: ویژگیهای مجرم که قانون آنها را باعث تشدید مجازات او دانسته است. مثال کارمند دولت بودن در کلاهبرداری، محصن بودن در زنا.

ب. عوامل مشده عام تکرار و تعدد

تکرار جرم: حالتی است که شخص پس از صدور حکم قطعی، مجددا مرتکب جرم شود. در این حالت مجازات او طبق موارد زیر مجازات می شود.

در جرایم تعزیری: جرم اول باید تعزیری درجه یک تا پنج باشد (قبلا یک تا شش بود)

جرم اول باید عمدی باشد )قبلا قید عمدی بودن وجود نداشت(؛ از تاریخ قطعیت حکم تا حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان اجرای مجازات (مطابق قبل)؛ جرم دوم تعزیری درجه یک تا شش باشد(مطابق قبل)؛ در این صورت دادگاه حداقل مجازات، میانگین حداقل و حداکثر مجازات قانونی جرم است؛ همچنین دادگاه میتواند وی را به بیش از حداکثر تا حداکثر و یک چهارم محکوم کند )در قبل حداکثر مجازات تا یک و نیم برابر بود(؛ امکان تخفیف در تکرار جرائم تعزیری همانند سایر جرائم تعزیری غیر تکرار وجود دارد )به موجب ماده 14 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری(؛ نکته: مقررات مربوط به تکرار جرم در جرائم سیاسی و مطبوعاتی و جرائم اطفال اعمال نمی شود. تکرار جرم در جرایم حدی: هرگاه کسی سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری گردد، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است. تعدد جرم: حالتی است که شخص قبل از صدور حکم قطعی مرتکب چند جرم شده باشد. در جرایم تعزیری: در شش حالت قابل بررسی است

حالت اول: مجازات دارای حداقل و حداکثر باشد؛ الف. اگر جرائم ارتکابی مختلف نباشند )مهم نیست چه تعداد جرم باشند(: فقط یک مجازات تعیین میشود ولی دادگاه میتواند مطابق قواعد تعدد جرم مجازات را تشدید کند؛ ب. اگر جرائم ارتکابی مختلف باشند: در صورتی که بیش از سه جرم نباشند )یعنی دو یا سه جرم باشند(: مجازات هر جرم از میانگین حداقل و حداکثر آن جرم به دست میآید )مثال کلاهبرداری یک تا هفت سال، میانگین حداقل و حداکثر آن میشود چهار سال( و در این صورت مجازات اشد اجراء میشود؛ ج. اگر جرائم ارتکابی مختلف باشند: در صورتی که بیش از سه جرم باشند: مجازات هر یک، حداکثر مجازات قانونی آن جرم است و دادگاه میتواند از حداکثر تا حداکثر به عالوه یک چهارم را تعیین کند؛ مجازات اشد اجراء میشود. د. در جمع بین جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با سایر جرائم تعزیری )درجه 1 تا 6)؛ برای هفت و هشت جداگانه و برای 1 تا 6 هم جداگانه مجازات تعیین میشود ولی در عمل مجازات اشد اجراء میشود. بنابراین برخالف سابق، جمع جرائم درجه هفت و درجه هشت با درجه شش و باالتر سبب تشدید مجازات جرائم اخیر نمیشود؛

 حالت دوم. مجازات فاقد حداقل یا ثابت است: اگر جرایم ارتکابی تا سه جرم باشند: دادگاه میتواند تا یک ششم به اصل مجازات اضافه کند؛ اگر جرایم ارتکابی بیش از سه جرم باشند: دادگاه میتواند تا یک چهارم به اصل مجازات اضافه کند؛

حالت سوم. رفتار مجرمانه واحد با نتایج متعدد: مرتکب به مجازات اشد محکوم میشود )بنابراین بر خلاف سابق در این حالت دیگر مقررات تعدد جرم اعمال نمیشود

 حالت چهارم. در صورتی که مجازات تعیین شده به عنوان مجازات اصلی از مصادیق مجازاتهای تکمیلی )ماده 23 ) یا محرومیت از حقوق اجتماعی )مصادیق ماده 26 )باشد اجراء میشود حتی اگر اشد نباشد؛

 حالت پنجم: اگر مجازات اشد فاقد اثر تبعی و مجازات خفیفتر دارای اثر تبعی باشد، عالوه بر مجازات اشد، مجازات تبعی هم اجرا می شود؛

 حالت ششم: در صورتی که مجموع جرائم ارتکابی در قانون عنوان مجرمانه خاصی داشته باشد، مقررات تعدّد جرم اِعمال نمیشود و مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم می شود؛ تعدد جرم در جرایم مستوجب حد در جرائم موجب حد، تعدد جرم، موجب تعدد مجازات است .مثلا اگر شخصی مرتکب یک فقره زنا غیر محصنه و یک فقره شرب خمر گردد، هر دو مجازات در حق مرتکب اجرا خواهد شد. بنابراین در جرایم حدی، در فرض تعدد جرایم، اصل بر تعدد مجازات است( قاعده جمع مجازاتها) مگر در موارد زیر:

در مواردی که جرائم ارتکابی و نیز مجازات آنها یکسان باشد. هم نوع جرم و هم نوع مجازاتها یکسان باشد، مانند شخصی که مرتکب دو فقره زنای غیر محصنه شده باشد، فقط یک مجازات در مورد وی اجرا خواهد. تنها استثناء این مورد آن است که قذف، نسبت به دو یا چند نفر باشد، دو یا چند مجازات اجرا میگردد .در این مورد با اینکه نوع جرم و مجازات آنها واحد است اما قانونگذار معتقد به اعمال قاعده جمع مجازاتهاست.البته در این مورد هم باید قائل به تفکیک شد، یعنی اگر مطابق با ماده 257 ق.م.ا کسی که چند نفر را به یک لفظ قذف نماید هر کدام از قذف شوندگان میتواند جداگانه شکایت نماید و در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای آن را مطالبه کند .چنانچه قذف شوندگان یکجا شکایت نمایند بیش از یک حد جاری نمی شود، ولی طبق ماده 256 همان قانون کسی که چند نفر را به طور جداگانه قذف کند خواه همه آنها با هم، خواه جداگانه شکایت کنند، در برابر قذف هریک، حد مستقلی بر او جاری می شود.

چنانچه مرتکب به اعدام و حبس یا اعدام و تبعید محکوم گردد، تنها اعدام اجراء میشود مثال شخصی مرتکب یک فقره زنای به عنف یا اکراه شده باشد و یک فقره سرقت حدی برای بار سوم فقط مجازات اعدام در مورد مرتکب اجرا خواهد شد .

 چنانچه دو یا چند جرم حدی در راستای هم و در یک واقعه باشند، فقط مجازات اشد اجراء میشود؛ مانند تفخیذ در هنگام لواط که تنها مجازات لواط اجراء میشود.

اگر مرد و زنی چند بار با یکدیگر مرتکب زنا شوند، چنانچه مجازات اعدام و جلد یا رجم و جلد ثابت باشد، تنها اعدام یا رجم حسب مورد اجراء می شود.

تعدد جرم در حد و قصاص: در تعدد جرائم موجب حد و قصاص، مجازات ها جمع می شود. لکن چنانچه مجازات حدی، موضوع قصاص را از بین ببرد یا موجب تأخیر در اجرای قصاص گردد، اجرای قصاص، مقدم است و در صورت عدم مطالبه فوری اجرای قصاص یا گذشت یا تبدیل به دیه، مجازات حدی اجراء می شود.

تعدد جرم در حد و تعزیر و قصاص و تعزیر: در تعدد جرائم موجب حد و تعزیر و نیز جرائم موجب قصاص و تعزیر مجازات ها جمع و ابتداء حد یا قصاص اجرا می شود مگر حد یا قصاص، سالب حیات و تعزیر، حقالناس یا تعزیر معین شرعی باشد و موجب تأخیر اجرای حد نیز نشود که در این صورت ابتداء تعزیر اجراء می گردد.

 نکته: در صورتی که جرم حدی از جنس جرم تعزیری باشد مانند سرقت حدی و سرقت غیرحدی یا مانند زنا و روابط نامشروع کمتر از زنا، مرتکب فقط به مجازات حدی محکوم می شود و مجازات تعزیری ساقط می گردد، مگر در حد قذف که اگر قذف نسبت به شخصی و دشنام به دیگری باشد، مرتکب به هر دو مجازات محکوم می شود.