نحوه تعیین و اعمال مجازاتها

معاذیر (کیفیات موثر در تعیین مجازات)

معاذیر معاف کننده (قانونی و قضایی) و معاذیر تخفیف دهنده (قانونی و قضایی)،

معاذیر معاف کننده قانونی: معاذیری هستند که باعث می شوند شخص از مجازات معاف شود. این معاذیر باید به صراحت در قانون قید شده باشند. در صورت وجود آنها، مقام قضایی باید مرتکب را از مجازات معاف کند و حق صدور مجازات را ندارد. مثال ماده 507 قانون مجازات اسالمی کتاب تعزیرات: »هر کس داخل دستجات مفسدین یا اشخاصی که علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور اقدام میکنند بوده و ریاست یا مرکزیتی نداشته باشد و قبل از تعقیب، قصد جنایت و اسامی اشخاصی را که در فتنه و فساد دخیل هستند به مأمورین دولتی اطلاع دهد و یا پس از شروع به تعقیب با مأمورین دولتی همکاری موثری بعمل آورد از مجازات معاف می شود و.... «

معاذیر قانونی تخفیف دهنده: معاذیری هستند که در صورت وجود باعث تخفیف مجازات می شوند. این معاذیر باید به صراحت در قانون قید شده باشند. در صورت وجود آنها، مقام قضایی باید مجازات مرتکب را تخفیف دهد. مثال ماده 521 مجازات اسلامی کتاب تعزیرات: »ماده 521 – هر گاه اشخاصی که مرتکب جرایم ،مذکور در مواد 518 و 519 و 520 می شوند قبل از کشف قضیه، مأمورین تعقیب را از ارتکاب جرم مطلع نمایند یا در ضمن تعقیب به واسطه اقرار خود موجبات تسهیل تعقیب سایرین را فراهم آورند یا مأمورین دولت را به نحو موثری در کشف جرم کمک و راهنمائی کنند بنا به پیشنهاد رئیس حوزه قضائی مربوط و موافقت دادگاه و یا با تشخیص دادگاه در مجازات آنان تخفیف متناسب داده می شود وحسب مورد از مجازات حبس معاف می شوند مگر آنکه احراز شود قبل از دستگیری توبه کرده اند که در اینصورت از کلیه مجازاتهای مذکور معاف خواهند شد«.

معاذیر قضایی معاف کننده: معاذیری هستند که در صورت وجود به قاضی امکان صدور حکم به معافیت از مجازات میدهد. در جرائم تعزیری درجه های هفت و هشت در صورت احراز جهات تخفیف چنانچه دادگاه پس از احراز مجرمیت، تشخیص دهد که با عدم اجرای مجازات نیز مرتکب، اصلاح می شود در صورت فقدان سابقه کیفری مؤثر و گذشت شاکی و جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران آن می تواند حکم به معافیت از کیفر صادر کند.

 معاذیر قضایی تخفیف دهنده: معاذیری هستند که در صورت وجود به قاضی امکان تخفیف مجازات را میدهند. در صورت وجود یکی از جهات مخففه دادگاه میتواند مجازاتهای تعزیری را به صورت زیر تخفیف دهد: در خصوص حبس: قابل تقلیل حبس بین یک تا سه درجه بود ولی تفکیک قائل شده است بین حبسهای با درجات مختلف

. الف.حبس درجه یک تا چهار بین یک تا سه درجه؛

ب. حبس درجه پنج و شش بین یک تا دو درجه یا تبدل به جزای نقدی متناسب با آن درجه؛

پ. حبس درجه هفت تبدیل به جزای نقدی متناسب با همان درجه؛

 در خصوص مصادره کل اموال: تبدیل مصادره کل اموال به جزای نقدی درجه یک تا چهار؛

 در خصوص انفصال دائم: تقلیل انفصال دائم به انفصال موقت به میزان 5 تا 15 سال؛

در خصوص سایر مجازاتهای تعزیری: تقلیل به میزان یک یا دو درجه یا تبدیل آن به مجازات دیگر از همان درجه یا یک درجه پایینتر؛

امکان استفاده از جایگزین حبس در صورت کاهش حبس به کمتر از 91 روز در صورت تخفیف؛

 جهات تخفیف عبارتند از: الف-گذشت شاکی یا مدعی خصوصی

ب- همکاری مؤثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن

پ- اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم

ت- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار مؤثر وی درحین تحقیق و رسیدگی

 ث- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری

ج- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن

چ- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم

ح- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم